พระเศวต ฯ ของชลบุรี
อุ่ณห์จิตต์  นพรัก
 

          ...พอผู้เขียนได้เห็นร่างอันมีสง่าราศี  ผิวเนื้อขาวเหลือง  เพราะสีผ้าเหลืองจับ  ใบหน้ามีเมตตากรุณา  กิริยามารยาทอ่อนโยนสงบเสงี่ยม  นั่งเด่นเป็นสง่าอยู่ในท่ามกลางหมู่สงฆ์  พลันผู้เขียนก็เกิดความเคารพเลื่อมใสศรัทธาในองค์ท่านขึ้นมาทันที  ตั้งใจไว้อย่างแน่วแน่ว่า  ถ้าผู้เขียนมีโอกาสได้อุปสมบทเมื่อใด  จะขออุปสมบท  ณ  พัทธสีมาวัดเทพศิรินทราวาส  และขอเลือกพระองค์นี้เป็นพระอุปัชฌาย์ของผู้เขียนด้วย…

          ผู้เขียนได้รับหนังสือของคุณอธึก  สวัสดีมงคลนายกยุวพุทธิกษมาคมชลบุรี  ลงวันที่  3  กรกฎาคม  2515  ขอให้ผู้เขียนซึ่งคุณอธึกเน้นว่าเป็นศิษย์ที่ใกล้ชิดคนหนึ่งของเจ้าพระคุณสมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์  ( ญาณวรเดช )  ช่วยเขียนถึงความรู้สึกหรือประสบการณ์ในลักษณะต่าง ๆ ของเจ้าพระคุณสมเด็จ ฯ  ไปรวมพิมพ์เป็นเล่ม  เนื่องในงานบำเพ็ญกุศลอุทิศถวายเจ้าพระคุณ ฯ  ในโอกาสจะมีอายุครบ  100  ปีบริบูรณ์  วันที่  9  กรกฎาคม  2515  ณ  วัดเขาบางทราย  พระอารามหลวง  ชลบุรี

ผู้เขียนยินดีจะเขียนเรื่องเกี่ยวกับเจ้าพระคุณสมเด็จ ฯ  ให้ตามที่คุณอธึกขอร้อง  ถ้าจะเปรียบก็ชอบด้วยสุภาษิตที่ว่า     ยิงนกด้วยกระสุนนัดเดียวได้นก  2  ตัว  กล่าวคือนอกจากผู้เขียนจะเคารพบูชาเจ้าพระคุณสมเด็จ ฯ  ในฐานะเป็นพระอุปัชฌายะผู้เขียนแล้ว    ผู้เขียนยังเคารพบูชาเจ้าพระคุณสมเด็จ ฯ  ซึ่งชาตะวันเดียวกัน  ( วันอังคาร )  เดือนเดียวกัน  ( เดือน  8 )  ปีเดียวกัน  ( ปีวอก  พ.ศ. 2415 )  ร่วมสหชาติกับท่านขุนพิธานสมบัติ  บิดาบังเกิดเกล้าของผู้เขียนอีกด้วย  โดยเหตุนี้ผู้เขียนจึงเรียก       “สมเด็จพ่อ”  จนติดปากทั้งต่อหน้าและลับหลังท่านตราบเท่าจนทุกวันนี้  และขอท่านผู้อ่านโปรดทราบไว้ด้วยว่า  แม้แต่การเขียนเรื่องนี้ผู้เขียนก็จะขอเรียกสรรพนามของท่านว่า  “สมเด็จพ่อ”  แทนคำ  “เจ้าพระคุณสมเด็จ ฯ”  ทุกแห่งไป

ในการที่ผู้เขียนมีโชคดีได้มีโอกาสประสบพบเห็นสมเด็จพ่อ และในที่สุดได้อุปสมบทเป็นสัทธิวิหารของสมเด็จพ่อนั้น เพราะมีอนุสนธิมาแต่หนหลัง  คือ  เมื่อผู้เขียนสำเร็จการศึกษาสอบไล่ได้จบหลักสูตรชั้นมัธยม  8  โรงเรียนราชวิทยาลัย  ตำบลบางขวาง  จังหวัดนนทบุรี  (ปัจจุบันนี้เป็นศาลากลางจังหวัดนนทบุรี)  พ.ศ. 2463  แล้ว  ผู้เขียนได้เข้ารับราชการตำแหน่งประจำกรม  กรมบัญชาการกลางมหาดเล็ก  กรมมหาดเล็กหลวง เมื่อวันที่  13  พฤษภาคม  2464  ทั้งนี้เพราะผู้เขียนได้ถวายตัวเป็นมหาดเล็กข้าหลวงเดิม  พระบาทสมเด็จพระมงกุฏเกล้าเจ้าอยู่หัว พระมหาธีรราชเจ้า  ขณะดำรงพระราชอิสริยยศเป็นสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช  มกุฎราชกุมาร  คราวเสด็จประพาสเมืองสวรรคโลกที่พลับพลา  อำเภอสวรรคโลก  เมื่อวันที่  7  กุมภาพันธ์  2450  (ร.ศ.126)  พระบาทสมเด็จพระมงกุฏเกล้าเจ้าอยู่หัวได้มีพระราชดำรัส ถามผู้เขียนว่า 

"เอ็งจะไปอยู่กับข้าเมื่อใด" 

ผู้เขียนได้กราบบังคมทูลพระกรุณาว่า    “ข้าพระพุทธเจ้าจะไปรับราชการสนองพระเดชพระคุณเมื่อเรียนหนังสือสำเร็จแล้วพ่ะย่ะค่ะ”

“ เออ”  มีพระราชดำรัสตอบแล้วเสด็จพระราชดำเนินไปยังศาลาเมืองสวรรคตโลกต่อไป

นี่คือเหตุผลที่ผู้เขียนต้องเข้ารับราชการในพระราชสำนักของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว

ระหว่างผู้เขียนรับราชการอยู่ในพระราชสำนักมีเพื่อนข้าราชการมหาดเล็กคนหนึ่งเชิญผู้เขียนไปในงานอุปสมบทของเขา  ณ  พัทธสีมาวัดเทพศิรินทราวาส  ผู้เขียนได้ไปร่วมการอุปสมบทที่พระอุโบสถวัดเทพศิรินทราวาสเป็นครั้งแรก  และได้รับเชิญเข้าไปในพระอุโบสถนั่งใกล้กับนาคผู้จะอุปสมบท

ถึงเวลาอุปสมบทพระกรรมวาจาจารย์และพระอันดับก็ลงโบสถ์  เข้าไปนั่งหัตถบาสรอพระผู้เป็นอุปัชฌาย์สักครู่พระผู้เป็นอุปัชฌาย์ก็ตามเข้ามาจุดธูปเทียนบูชาพระประธานในพระอุโบสถ  แล้วนั่ง  ณ  ที่อุปัชฌาย์ที่จัดไว้

ขอเรียนว่า  พอผู้เขียนได้เห็นร่างอันมีสง่าราศีผิวเนื้อขาวเหลืองเพราะสีผ้าเหลืองจับ  ใบหน้ามีเมตตากรุณา  กิริยามารยาทอ่อนโยนสงบเสงี่ยมนั่งเด่นเป็นสง่าอยู่ในท่ามกลางหมู่สงฆ์  พลันผู้เขียนก็เกิดความเคารพเลื่อมใสศรัทธาในองค์ท่านขึ้นมาทันที  ตั้งใจไว้อย่างแน่วแน่ว่า  ถ้าผู้เขียนมีโอกาสได้อุปสมบทเมื่อใด  จะขออุปสมบท  ณ  พัทธสีมาวัดเทพ -       ศิรินทราวาส  และขอเลือกพระองค์นี้เป็นพระอุปัชฌาย์ของผู้เขียนด้วย 

อีก  4  ปีต่อมาความหวังตั้งใจจะอุปสมบทของผู้เขียนก็พลันมาถึง  เมื่อปี  2468  โดยทางราชการได้อนุญาตให้ผู้เขียนลาอุปสมบท  ณ  พัทธสีมาวัดเทพศิรินทราวาสเป็นเวลา  120  วัน  ตั้งแต่วันที่  28  มิถุนายน  2468  เป็นต้นมา  ส่วนผู้เป็นพระอุปัชฌาย์นั้น  บิดาของผู้เขียนได้นำตัวผู้เขียนพร้อมด้วยดอกไม้ธูปเทียนไปฝากตัวเป็นศิษย์  และอาราธนาท่านเป็นพระอุปัชฌาย์ของผู้เขียนตามที่ผู้เขียนได้เจาะจงไว้ตั้งแต่ได้เห็นองค์ท่านเป็นครั้งแรก

วันที่  25  มิถุนายน  2468  ผู้เขียนได้นำดอกไม้ธูปเทียนแพรไปเฝ้าทูลละอองธุลีพระบาท  พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว  ณ  พระที่นั่งบรมพิมานในพระบรมมหาราชวัง  กราบถวายบังคมลาอุปสมบทขณะประทับทรงพระสำราญเกมส์งูบันไดกับพระนางเจ้าสุวัทนาพระวรราชเทวี  ซึ่งเวลานั้นกำลังทรงพระครรภ์สมเด็จเจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา ฯ  โดยจางวางตรี  พระยาบริหารราชมานพ  ( เนียน  สาคริก )  จางวางมหาดเล็กเป็นผู้นำเฝ้าทูลละอองธุลีพระบาท  ได้มีพระราชดำรัสกับผู้เขียนว่า

“ จงตั้งใจบวชเรียนและปฏิบัติตามพระธรรมวินัยอย่างเคร่งครัด ”  แล้วเสด็จขึ้น 

เห็นควรบันทึกไว้เป็นอนุสรณ์ว่า  ผู้เขียนเรื่องนี้เป็นมหาดเล็กคนสุดท้ายของรัชกาลที่  6  ที่มีโอกาสได้เฝ้าทูลละอองธุลีพระบาท  กราบถวายบังคมลาอุปสมบท  เพราะต่อมาอีก  5  เดือนพระบาทสมเด็จพระมงกุฏเกล้าเจ้าอยู่หัวได้เสด็จสวรรคต 

ผู้เขียนได้อุปสมบท  ณ  พัทธสีมาวัดเทพศิรินทราวาส  เมื่อวันที่  28  มิถุนายน  2468  เวลา  17.00 น.  สมเด็จพ่อ  ( ขณะนั้นมีราชทินนามว่า  พระสาสนโสภณ )  เป็นพระอุปัชฌาย์

ตลอดเวลาที่จำพรรษาอยู่  ณ  วัดเทพศิรินทราวาส  ผู้เขียนได้สดับตรับฟังและประจักษ์แจ้งในคุณธรรมความดีงามและความเป็นอัจฉริยบุคคลของสมเด็จพ่อมากมายหลายประการ  ซึ่งได้มีผู้ทรงคุณวุฒิหลายท่านได้เขียนสดุดีไว้อย่างละเอียดลออแล้วในหนังสือ  “ ประวัติและรายงานสรงน้ำเจ้าพระคุณสมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์พิมพ์เป็นที่ระลึกในงานสรงน้ำ  วันที่  1  เมษายน  2482  และในหนังสือ  “ พระมงคลวิเสสกถา”  เจ้าพระคุณสมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์  ญาณวรเถระ  วัดเทพศิรินทราวาสเรียบเรียงถวายในงานพระราชพิธีเฉลิมพระชนมพรรษารวม  25  ศก พิมพ์เป็นอนุสรณ์ในงานพระราชทานเพลิงศพ  ณ   สุสานหลวงวัดเทพศิรินทราวาส  วันที่  2  มีนาคม  2495”  ถ้าผู้เขียนจะนำมาพรรณนาในหนังสือนี้อีกก็จะเป็นการซ้ำกัน  ผู้เขียนจะเขียนแต่คุณงามความดี  ความเป็นอัจฉริยบุคคลของสมเด็จพ่อแต่เพียงโดยย่อ  ดังต่อไปนี้

1. ท่านเป็นนักปราชญ์ราชบัณฑิตที่ฉลาดปราชญ์เปรื่อง  มีภูมิปัญญาปฏิภาณปรีชาสามารถแสดงพระธรรมเทศนา  แสดงปาฐกถา  แสดงสุนทรพจน์ได้ทันทีทุกเวลาทุกโอกาส  โดยไม่ต้องตระเตรียมหรือเรียบเรียงไว้ก่อน

2.  ท่านมีบุคลิกลักษณะสมกับที่จะเป็นประธานหรือผู้นำหมู่เหล่าที่ดียิ่ง

3.  ท่านปฏิบัติเคร่งครัดในพระวินัย  ไม่ประพฤติล่วงพระราชบัญญัติทั้งในที่ลับและที่แจ้ง

4.  ท่านเป็นผู้มีศีลาจารวัตรอันงาม

5.  ท่านมีวาจาไพเราะอ่อนหวาน  ดื่มด่ำประทับใจรื่นหูผู้ที่ได้สดับ

6.  ผู้ใดได้เสวนากับท่านแล้ว  จะมีความแช่มชื่นเบิกบานสำราญใจไปนานเท่านาน

7.  ท่านเป็นพระอุปัชฌาย์อาจารย์ที่ทรงคุณธรรม  ละเอียดรอบคอบถี่ถ้วน  ซึ่งศิษย์บางคนตามท่านไม่ทันหรือคิดไม่ถึงก็มี

8.  ท่านมีกุศโลบายอย่างประเสริฐในการปกคองและอบรมสั่งสอนศิษยานุศิษย์ยากที่จะหาผู้เสมอเหมือน

ผู้เขียนจะเล่าถึงความละเอียดรอบคอบระมัดระวังเกรงจะเสียหายของสมเด็จพ่อ  ซึ่งผู้เขียนได้ยินได้ฟังได้รู้ได้เห็นในวันผู้เขียนเป็นเวรผลัดเปลี่ยนกัน  ( ของพระบวชใหม่ )  ไปทำอุปัชฌายวัตรรับใช้สมเด็จพ่อมาสู่กันฟัง  เป็นนิทัศน-อุทาหรณ์สัก  2-3  เรื่อง

เรื่องคนเขาจะครหานินทาว่าพระ

ไปเที่ยวดูโคมไฟงานเฉลิม ฯ

เวลา  11.30 น.  วันหนึ่ง  มีพระภิกษุบวชใหม่องค์หนึ่งได้คลานเข้าไปกราบนมัสการสมเด็จพ่อ  ซึ่งกำลังฉันภัตตาหารเพลอยู่ที่กุฏิชั้นล่าง  สมเด็จพ่อได้ถามว่า

“มีธุระอะไรบ้าง ?” 

พระบวชใหม่พนมมือแล้วกราบเรียนว่า

“ ค่ำวันนี้เมื่อทำวัตรเย็นเสร็จแล้ว  เกล้ากระผมขอประทานอนุญาตไปพบโยมที่บ้านถนนตะนาว  เพราะท่านสั่งมาว่ามีธุระอยากพบ  ให้เกล้ากระผมไปพบท่านที่บ้านค่ำวันนี้” 

“ เธอจะกลับถึงวัดเมื่อใด”  สมเด็จพ่อ 

“เกล้ากระผมจะกลับมาถึงวัดเวลาประมาณ  20.00 น.”  พระบวชใหม่กราบเรียนตอบ

“ไปบ้านโยมคืนนี้จะเหมาะหรือ  เพราะคืนนี้เป็นวันเฉลิมพระชนมพรรษาในหลวง  เขามีการตามประทีปโคมไฟกันทั่วเมือง  ใครเห็นเข้าเขาจะหาว่าพระไปเที่ยวดูไฟ  ฉะนั้นให้งดการไปบ้านโยมไว้ก่อนหมดงานเฉลิมแล้วจึงไป”   สมเด็จพ่อไม่อนุญาต

เป็นอันว่าคืนวันนั้นพระบวชใหม่องค์นั้นไม่ได้ไปบ้านโยม

เรื่องขอลาไปฉันเพลที่บ้านโยม

เช้าวันหนึ่งพระบวชใหม่องค์หนึ่งมาหาสมเด็จพ่อที่กุฎี

สมเด็จพ่อถามว่า  “มาหาทำไม”

“วันนี้เกล้ากระผมมากราบลาไปฉันเพลที่บ้านโยม”  พระองค์นั้นกราบเรียนสมเด็จพ่อ

สมเด็จพ่อซักว่า “ เธอจะไปกับใคร”

พระองค์นั้นกราบเรียนว่า “ เกล้ากระผมขออนุญาตเอาพระมหา ...พี่เลี้ยงไปฉันด้วย ”

 “พระมหา...พี่เลี้ยงของเธอเป็นโรคที่พึงรังเกียจไม่ควรเอาไปฉันเพลด้วย  ญาติโยมของเธออาจรังเกียจก็ได้  เธอไปฉันเพลองค์เดียวจะเหมาะกว่า”  สมเด็จพ่อติง

เป็นอันว่าสมเด็จพ่อไม่อนุญาตให้พระองค์นั้นเอาพระพี่เลี้ยงไปด้วย

                                      ............................................................................